ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ
Σήμερα οι ομοφυλόφιλοι νέοι δεν αποσιωπούν τον προσανατολισμό τους. Απεναντίας, δηλώνουν απερίφραστα ότι «δεν ντρέπομαι που είμαι γκέι», αποδυναμώνοντας κοινωνικές προκαταλήψεις και αντιδράσεις της ηθικής συντήρησης. Η αποδοχή είναι ζήτημα προσωπικής αξιοπρέπειας: Είναι «ΟΚ» να είσαι γκέι, υποστηρίζουν ομόφωνα. Το «coming out» – όπως έχει επικρατήσει να λέγεται αγγλοσαξονικά η στιγμή της αποκάλυψης – αρχίζει πρώτα από τον εαυτό τους, για να φθάσει στους γονείς και τελικά στην κοινωνία, αλλά ο δρόμος δεν φαίνεται πάντα στρωμένος με ροδοπέταλα.
Πρώτο βήμα: Η αναγνώριση
«Από νωρίς κατάλαβα ότι μου αρέσουν τα αγόρια, αλλά προσπάθησα να ακυρώσω αυτή την πλευρά μου, να μοιάσω στους άλλους. Αρχισα να βγαίνω με κοπέλες. Προσπαθούσα να κάνω σχέση μαζί τους για να είμαι χαρούμενος, να μην έχω πρόβλημα. Οπως όταν πηγαίνεις στα πάρτι ντυμένος καλά και όχι σαν λέτσος για να μη σε κοιτάζουν όλοι περίεργα» εξηγεί ο Στέφανος, 24 ετών, φοιτητής Φυσικής. Ξεφυλλίζοντας τα άλμπουμ των παιδικών χρόνων στο σπίτι του στα Εξάρχεια, όπου συζεί με τον Ισπανό Νάτσο, αρχίζει να ξετυλίγει το κουβάρι της ζωής του, από τότε που άρχισε να νιώθει έλξη για το ίδιο φύλο: «Θυμάμαι στιγμιότυπα και συνειδητοποιώ ότι είχα προτίμηση στα αγόρια από πολύ μικρός, ίσως και από πέντε ετών. Πρώτη φορά ένιωσα έντονα συναισθήματα στα 12. Χτυπούσε η καρδιά μου δυνατά για έναν συμμαθητή μου. Δεν ήταν ακριβώς ερωτικό. Αλλά ένιωθα έναν θαυμασμό, όπως άλλα αγόρια για τη δασκάλα τους».
Εν τω μεταξύ, ο Στέφανος προσπαθούσε ως τα 20 του να δημιουργεί σχέσεις με γυναίκες: «Γιατί να προσπαθώ να αλλάξω; Γιατί να μη ζω καλά;». Το εκκλησιαστικό υπόβαθρο με το οποίο είχε μεγαλώσει δημιουργούσε μέσα του μια εσωτερική διαπάλη σχετικά με το «φυσιολογικό» στις ερωτικές σχέσεις και τον έπνιγε, όπως λέει, «σε έναν πέπλο αμαρτίας». Η στιγμή της αποκάλυψης ήρθε εν τέλει αυθόρμητα, μια μέρα δίπλα στη θάλασσα, όταν έπινε μπίρες με έναν φίλο του γιατρό: «Εφυγε ένα τεράστιο βάρος από μέσα μου και αυτή είναι μια ημέρα που θα θυμάμαι για πάντα». Υστερα το αποκάλυψε και στην αδελφή του, «η οποία αποδείχθηκε πολύ υποστηρικτική, με βοήθησε». Αλλά, δυστυχώς, όχι στη μητέρα του, την οποία έχασε μόλις έφθασε στο κατώφλι της ενηλικίωσης, στα 18.
Γκέι είδωλα
Ο Βαγγέλης έχει σπουδάσει μαθηματικά και αστροφυσική στην Αγγλία. Χαρακτηρίζει τον εαυτό του αριστερό, άθεο και ομοφυλόφιλο. «Η χαρά του έλληνα γονέα» σημειώνει ειρωνικά και προσθέτει: «Δεν είμαι όμως φανατικός στις απόψεις μου. Με ορθολογισμό και λογική αναπτύσσω τα επιχειρήματά μου». Εξάλλου, σήμερα στα 27 του, θέλει να ασχοληθεί με την εκπαίδευση, να διδάξει μαθηματικά. Μεγάλωσε βλέποντας τον Γιάννη Μπέζο να υποδύεται τον ομοφυλόφιλο στους «Απαράδεκτους» και έγινε το πρότυπό του, ενώ στο πανεπιστήμιο θαύμαζε τον περίφημο μαθηματικό Αλαν Τιούρινγκ, ο οποίος έσπασε τον κώδικα «Enigma» των Γερμανών. Κάθε γενιά γκέι χαρακτηρίζεται λοιπόν από τα πρότυπά της: «Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν πρότυπο ομοφυλόφιλου της προηγούμενης γενιάς από εμένα».
Οταν οι γονείς κλείνουν την πόρτα
Ο Βαγγέλης πιστεύει ότι οι γονείς είναι οι πρώτοι που το καταλαβαίνουν, αλλά οι τελευταίοι που το αναγνωρίζουν: «Μέχρι τώρα κλείνουν τα μάτια τους, στρουθοκαμηλίζουν». Δεν έχει μιλήσει ακόμη ανοιχτά μαζί τους: «Αν παντρευτώ, φαντάζομαι θα το μάθουν» προσθέτει με χιούμορ και αμέσως μετά εξηγεί: «Δεν τους περιφρονώ· θα τους το ανακοινώσω με την κατάλληλη αφορμή. Ωστόσο, είναι μάταιο γονείς και παιδιά να στενοχωριούνται για πράγματα που δεν αλλάζουν. Γονείς έχουν στείλει φίλους μου σε ψυχίατρο και σε παπάδες ή τους έχουν διώξει από το σπίτι» καταλήγει.
Ο Γιώργος, 27 ετών και καθηγητής αγγλικών, αποκαλύφθηκε όταν ήταν 16. Μίλησε στον κατά 11 χρόνια μεγαλύτερο αδελφό του: «Ηταν ο άνδρας της οικογένειας. Ο πατέρας μου είχε πεθάνει όταν ήμουν τεσσάρων. Απογοητεύτηκα από την αντίδρασή του. Περίμενα να με αγκαλιάσει, να μου πει ότι δεν είναι τίποτε και ότι όλα θα πάνε καλά. Αλλά αυτό δεν έγινε ποτέ. Ηταν στρατιωτικός και θεώρησε αυτό που του έλεγα αρρώστια ιάσιμη. Πρότεινε να με πάει σε γιατρό. Θύμωσα πολύ. Για πολλά χρόνια ήταν το παράπονό μου. Ο αδελφός μου με απογοήτευσε όταν χρειαζόμουν βοήθεια». Ωστόσο, επτά χρόνια αργότερα, βρήκε και πάλι το κουράγιο και μίλησε στη μητέρα του: «Μου απάντησε: “Ο,τι θες να είσαι, αρκεί να μη φοράς το σκουλαρίκι στο φρύδι σου”».
Η 22χρονη Φωτεινή, φοιτήτρια Φυσικοθεραπείας, μεγάλωσε στο Ναύπλιο. Ισχυρίζεται ότι εννέα ετών συνειδητοποίησε ότι της αρέσουν τα κορίτσια: «Παρατήρησα ότι αυτό που αισθάνονταν οι φίλες μου για τα αγοράκια εγώ το αισθανόμουν για εκείνες». Στα 15 της, ύστερα από ένα τυχαίο γεγονός, αναγκάστηκε να το αποκαλύψει στη μητέρα της: «Εκείνη δεν το αποδεχόταν, θεωρούσε ότι περνώ μια φάση και ότι θα μου περάσει. Δεν ήθελε να το μάθει η κοινωνία στο Ναύπλιο». Εγιναν πολλοί τσακωμοί στο σπίτι. Η ίδια δεν το έχει πει ακόμη στον πατέρα της. Ελπίζει να μιλήσει ανοιχτά σε όλη την οικογένεια σύντομα: «Ολοι φέρνουν τους συντρόφους τους στο σπίτι στις γιορτές και εγώ δεν μπορώ. Με καταπιέζει αυτό. Δεν μπορώ να υποκρίνομαι. Θέλω να τους γνωρίσω την κοπέλα μου». Μπορεί η αποδοχή των φίλων της να την παρηγορεί, αλλά για τη Φωτεινή η γαλήνη θα επέλθει με την αποδοχή από την οικογένειά της.
Τι λένε οι ειδικοί
Σύμφωνα με το βιβλίο «Ο νέος γκέι έφηβος» των εκδόσεων του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, οι περισσότεροι αποκαλύπτουν τον προσανατολισμό τους στον στενό κύκλο τους λίγο πριν ή λίγο μετά την αποφοίτησή τους από το λύκειο. Οι λεσβίες έχουν την πρώτη ερωτική επαφή κατά μέσο όρο στα 16 και τα αγόρια όταν γίνονται 14. Η μέση ηλικία στην οποία αρχίζουν να νιώθουν έλξη για το ίδιο φύλο είναι τα δέκα χρόνια. Τα αγόρια τείνουν να το συνειδητοποιούν έναν χρόνο νωρίτερα από τα κορίτσια. Τις στατιστικές αυτές επικυρώνουν με τις αφηγήσεις τους ο Στέφανος, ο Βαγγέλης και η Φωτεινή.
Παρενόχληση στο σχολείο
Αναζήτησα την Ελενα, υπεύθυνη επικοινωνίας της ομάδας υποστήριξης νέων ομοφυλόφιλων «Colour Youth»: «Δεν υπάρχουν έρευνες σχετικά με το τι συμβαίνει με την παρενόχληση μαθητών στα σχολεία. Ως ομάδα “Colour Youth” δεν έχουμε βρει καμία έρευνα και θεωρώ ότι είναι ενδεικτικό της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας το γεγονός ότι δεν μας απασχολεί ως θέμα». Στις ΗΠΑ φαινόμενα παρενόχλησης έγιναν γνωστά τα τελευταία χρόνια, διότι πολλά περιστατικά έχουν οδηγήσει σε αυτοκτονίες μαθητών. «Μέχρι και ο Ομπάμα έφτασε σε σημείο να μιλήσει για το θέμα» επισημαίνει η Ελενα.
Ο Στέφανος έχει βιώσει σχετική εμπειρία: «Στο σχολείο με φώναζαν συνέχεια γκέι και αδελφή και με έδερναν. Τότε δεν ήξερα τι σημαίνει αδελφή. Ισως διαισθάνονταν κάτι διαφορετικό». Λύκειο πήγε στη Ριζάρειο Σχολή στο Χαλάνδρι. Εκεί προσπάθησε να κάνει μια νέα αρχή. Υπέστη ξανά παρενόχληση, με αποτέλεσμα να γίνει και ο ίδιος επιθετικός απέναντι σε έναν λίγο πιο θηλυπρεπή συμμαθητή του. Επιστήμονες εξηγούν ότι η ομοφοβία μπορεί να προκαλείται από τάση ομοφυλοφιλίας, η οποία δεν γίνεται αποδεκτή από το άτομο. Σύμφωνα με επιστημονική έρευνα του καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ, Ρίτσαρντ Ράιαν, η οποία δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2012 στο «Journal of Personality and Social Psychology», «όσοι αισθάνονται έντονα ομοφοβικά αισθήματα πρέπει να κάνουν μια συζήτηση με τον εαυτό τους».
Οι αλήθειες των άλλων
Η Φωτεινή γνωρίζει ότι η σεξουαλική της ταυτότητα είναι εμφανής. Φοράει ανδρικά ρούχα, επειδή νιώθει άνετα μέσα σε αυτά. Στην εφηβεία φορούσε γραβάτες, τιράντες και κοστούμια. Οταν ήταν 18 ετών έκοψε τα μαλλιά της κοντά. Ωστόσο, την ενοχλούν τα στερεότυπα: «Δεν είμαστε όλες αγοροκόριτσα, ούτε συμμετέχουμε σε ερωτικά τρίγωνα με άνδρες. Οι λεσβίες παραμένουμε γυναίκες, ό,τι και αν δείχνουμε στον έξω κόσμο. Ούτε γκέι είναι αυτός που μιλάει με λεπτή φωνή. Δεν είναι όλοι σεξομανείς και καθόλου μονογαμικοί». Στη Φωτεινή αρέσει ο τύπος της γυναίκας που θα περιποιηθεί τον εαυτό της, που θα φορέσει φόρεμα και γόβες, η γυναίκα που έχει ο άνδρας στο μυαλό του: «Υπάρχουν κορίτσια τόσο θηλυκά, που δεν διανοείσαι ότι είναι λεσβίες».
Αν και οι περισσότεροι ομοφυλόφιλοι φαίνονται πλέον πλήρως συμφιλιωμένοι με την ταυτότητά τους και εντελώς αποδεκτοί, ορισμένοι αναγκάζονται ακόμη να την αποκρύπτουν στον εργασιακό χώρο. Ο Γιώργος έχει αντιμετωπίσει πρόβλημα στη δουλειά του: «Εργαζόμουν ως εκπαιδευτικός, αλλά σε θέση γραφείου, σε έναν οργανισμό. Λόγω του ότι ήμουν γκέι, θεώρησαν ότι δεν θα έπρεπε να ήμουν εκεί. Δεν μου το είπαν ευθέως. Το είπαν, όμως, στην προϊσταμένη μου. Με απέλυσαν». Ο 23χρονος Τάσος εργάζεται από 19 ετών ως συντάκτης στον περιοδικό Τύπο και στο Internet. Δεν επέλεξε τη συγκεκριμένη δουλειά επειδή υπήρχε ανοχή στον χώρο, αλλά επειδή τον ενδιέφερε: «Μπορεί βέβαια και να με βόλεψε, γιατί δεν χρειάστηκε να κρυφτώ. Αν δεν είχα αποδεχθεί ότι είμαι γκέι, θα ήμουν ένα βήμα πριν από τον θάνατο».
«Δεν είναι προτίμηση, είναι σεξουαλικός προσανατολισμός. Είναι πυξίδα. Η δικιά μου δείχνει σε αντίθετη κατεύθυνση» εξηγεί ο Βαγγέλης. Θυμάται μια δήλωση του Κρίστοφερ Χίτσενς ότι «η ομοφυλοφιλία δεν είναι μια άλλη μορφή σεξ, είναι μια άλλη μορφή αγάπης». Μόλις το 1973 η American Psychological Association (Αμερικανική Ενωση Ψυχολογίας) αφαίρεσε την ομοφυλοφιλία από τον κατάλογο των ψυχικών ασθενειών, στον οποίο είχε προστεθεί λόγω της επικράτησης ισχυρών κοινωνικών και θρησκευτικών προκαταλήψεων. Σύμφωνα με τους σχετικούς κανόνες, η ομοφυλοφιλία δεν είναι ψυχική ασθένεια, επειδή οι άνθρωποι που αισθάνονται την έλξη για το ίδιο φύλο δεν μεταπίπτουν σε κατάσταση σύγχυσης ούτε γίνονται επικίνδυνοι για τους άλλους
– δύο χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την κόκκινη γραμμή μεταξύ ψυχικής υγείας και ψυχικής ασθένειας.
Ασφαλώς, ο σεξουαλικός προσανατολισμός παραμένει αντικείμενο έρευνας ψυχολόγων και βιολόγων. Δεν υπάρχει απλή απάντηση για ποιον λόγο γεννιέται κανείς ομοφυλόφιλος. Ερευνες οδηγούν σε αντιφατικά ευρήματα: γονιδιακοί, ορμονικοί παράγοντες ή κοινωνικές επιρροές; Σε συνέδριο στο ψυχαναλυτικό κέντρο Anna Freud του University College London (UCL), υποστηρίχθηκε ότι «η ομοφυλοφιλία θεωρείται φυσιολογική παραλλαγή στη σεξουαλική ανάπτυξη. Παρατηρείται και στο ζωικό βασίλειο. Η σεξουαλική επιθυμία είναι αυτή καθαυτή ανεξιχνίαστη. Η διαστροφή κρίνεται από το πώς χρησιμοποιείς το αντικείμενο του πόθου σου, όχι από το ποιο είναι αυτό».
Ο Στέφανος προσπαθούσε να βρει απαντήσεις. Θυμάται ότι διάβασε ένα άρθρο στο περιοδικό «Science Illustrated» που αναφερόταν στην ομοφυλοφιλία στα ζώα. Εξηγούσε ότι το σεξ δεν το χρησιμοποιεί η φύση μόνο για την αναπαραγωγή, αλλά και για την κοινωνικοποίηση και την επικοινωνία: «Ενιωσα ότι δεν αποτελώ κομμάτι μιας εξαίρεσης, ένιωσα ότι είμαι φυσιολογικός». Ο Νάτσο, σύντροφος του Στέφανου εδώ και ένάμιση χρόνο, προσθέτει: «Ενας γκέι εξ ορισμού νιώθει ξεχωριστός. Το ζήτημα είναι αν νιώθεις όμορφα ή απλώς περιθωριακός». Για τον Στέφανο το «coming out» πραγματοποιείται κάθε ημέρα: «Το αποκαλύπτεις στον εαυτό σου, στην οικογένειά σου, ύστερα στη σχολή σου και κάποια ημέρα περπατάς στον δρόμο χέρι χέρι».
Προφανώς και για τον Στέφανο ισχύει αυτό που έλεγε ο Μαρκ Τουέιν, ότι «ύστερα από 20 χρόνια θα έχεις μετανιώσει περισσότερο για τα πράγματα που δεν έκανες, παρά για τα πράγματα που έκανες». Και αυτά τα 20 χρόνια περνούν πολύ γρήγορα.
