Πρώτα από όλα, τί είναι ο φεμινισμός; Είναι μια συλλογή κοινωνικών θεωριών, πολιτικών κινήσεων και ηθικών φιλοσοφιών που ασχολείται με την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών, σε πρώτη φάση. Δεδομένο θεωρείται ότι τα φύλα είναι διαφορετικά, αλλά ίσα και ότι η πατριαρχική κοινωνία στην οποία ζούμε είναι καταπιεστική. Σκοπός του είναι να εντρυφύσει στα πως και τα γιατί της καταπίεσης αυτής και να αφυπνίσει τις γυναίκες, να τις βοηθήσει να αποκτήσουν επίγνωση των διαφορετικών τρόπων που θα μπορούσαν να είναι ελεύθερες τελικά, να τις βοηθήσει να παλέψουν για το δικαίωμά τους στην αυτοδιάθεση.

Είναι ένα κίνημα με μεγάλη ιστορία και πολλές προσεγγίσεις. Υπάρχουν διαφορετικά είδη φεμινισμού δηλαδή που το καθένα προτείνει διαφορετική αντιμετώπιση και έχει διαφορετικό θεωρητικό υπόβαθρο. Αλλά όλα αφορούν όλα τα κομμάτια της κοινωνίας και όλα αποσκοπούν στο να αναδιοργανώσουν εκ βαθέων τη λειτουργία της.

Όλα ξεκίνησαν κατά τη Γαλλική Επανάσταση, δηλαδή στην Ευρώπη του 18ου αιώνα. Ξεκίνησε με ένα Τετράδιο Παραπόνων το 1789 και συνέχισε με μια Διακήρυξη των δικαιωμάτων των γυναικών το 1791. Μέσα σε μόλις δύο χρόνια, από το παράπονο οι γυναίκες πέρασαν στη διεκδίκηση και ο αγώνας σιγά σιγά ξεκίνησε. Η φεμινιστική ιδέα γεννήθηκε και άρχισε να μεταδίδεται στην Ευρώπη και κυρίως στην Αγγλία, όπου περίπου 70 χρόνια αργότερα άρχισε να τίθεται το θέμα του δικαιώματος της ψήφου, ως βασική προϋπόθεση για την εξέλιξη του κινήματος και την αρχή της ισοτιμίας των δύο φύλων. Κι έτσι στις αρχές του 20ού αιώνα δημιουργήθηκαν οι Σουφραζέτες, μια οργάνωση...ακτιβιστική, η πρώτη του είδους. Προκαλούσαν προβλήματα στις συνεδρίασεις των βουλευτών και όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν ακουγόντουσαν όσο θα ήθελαν, άρχισαν τον εμπρησμό δημόσιων κτηρίων. 15 χρόνια αργότερα, το 1918, οι Αγγλίδες γυναίκες απέκτησαν το δικαίωμα της ψήφου. Κάποιες Σκανδιναβές, ως συνήθως, τα είχαν ήδη καταφέρει. Σιγά σιγά ακολούθησαν και οι υπόλοιπες χώρες.

Στις Η.Π.Α. την ίδια περίοδο, ξεκίνησε ένας παράλληλος αγώνας το 1848, που έγινε το πρώτο φεμινιστικό συνέδριο και η πρώτη Διακήρυξη Αισθημάτων, που πέρα από το δικαίωμα της ψήφου, έθετε τους προβληματισμούς των γυναικών για τα καθημερινά τους προβλήματα στα σπίτια τους, στις δουλειές τους κλπ. 40 χρόνια αργότερα έγινε το πρώτο διεθνές φεμινιστικό συνέδριο. Αλλά πραγματική μέρα ορόσημο για το φεμινιστικό κίνημα ήταν στις 8 Μαρτίου 1857, όπου 20.000 εργάτριες της κλωστοϋφαντουργίας της Ν. Υόρκης κατέβηκαν σε μαζική απεργία και ανάγκασαν την εργοδοσία να δεχτεί το αίτημα για μείωση των ωρών εργασίας και αυξήσεις στους μισθούς, σε μια εποχή που ο συνδικαλισμός ήταν απαγορευμένος. Το 1910 άρχισε να γιορτάζεται ως Μέρα της Γυναίκας. Δεν είναι μια ακόμα εμπορική γιορτή λοιπόν. 8 Μαρτίου 1887 ήταν όταν στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της "Εφημερίδος των Κυριών". Αλλά ο ουσιαστικός αγώνας ξεκίνησε αφού πλέον το δικαίωμα της ψήφου είχε κατοχυρωθεί σε άλλες χώρες, το 1920. Υπήρξε μια μικρή, ως συνήθως, καθυστέρηση, αλλά οι Ελληνίδες πήραν τελικά τα πράγματα στα χέρια τους.

Ο φεμινισμός σαν κίνημα πλέον εξελισσόταν με γοργότερους ρυθμούς. Οι πρώτοι στόχοι είχαν κατακτηχθεί και πλέον τα ζητούμενα αυξάνονταν ολοένα και περισσότερο κι ίσως κάπου εκεί...άρχισαν οι παρεξηγήσεις. Το λεγόμενο δεύτερο κύμα του Φεμινισμού εμφανίζεται σε Αμερική και Ευρώπη τη δεκαετία που όλα αμφισβητούνταν και άλλαζαν, τη δεκαετία του '60. Σκοπός πλέον ήταν η απελευθέρωση των γυναικών. Άρχισαν να δημιουργούνται ομάδες αυτοσυνείδησης και δράσης. Το θέμα δεν ήταν πλέον τα απόλυτα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα της ψήφου. Τότε αναγνωρίστηκαν και οι λεσβίες εντός του κινήματος, οι οποίες είχαν κάπως διαφορετικό προσανατολισμό από τις υπόλοιπες φεμινιστικές ομάδες. Έτσι κάποιες/οι άρχισαν να αντιδρούν στο φεμινισμό, επειδή στο μυαλό τους ήταν συνώνυμος με τις butch λεσβίες της εποχής. Οι λεσβίες με τη σειρά τους αισθάνθηκαν προδομένες και τα έβαλαν με την ετεροφυλοφιλία και τον ετεροσεξισμό, ως πηγές υποτέλειας των γυναικών, και πρότειναν ως λύση είτε τις λεσβιακές σχέσεις είτε την αποχή από τις ετεροφυλόφιλες σχέσεις. Έτσι ξεκίνησε και η θεωρία του ριζοσπαστικού φεμινισμού, ο οποίος βασικά στρέφεται ενάντια στα στερεότυπα του φύλου. Κάποιες το προχωράνε πιο πέρα και προτείνουν αντικατάσταση της πατριαρχίας με μητριαρχία. Αυτό δεν ακούγεται και πολύ καλό βέβαια αν αναλογιστεί κανείς ότι η πατριαρχία συνεπάγεται τη χρήση βίαιας ιεραρχικής κοινωνικής δύναμης για τον έλεγχο των μη-κυρίαρχων αντρών και των γυναικών.


Ο φεμινισμός του τρίτου κύματος ξεκίνησε τη δεκαετία του '90 και αντίθετα με το φεμινισμό του δεύτερου κύματος που ήθελε να ανατρέψει την ανδροκρατία, θέτει σαν στόχο την εξερεύνηση και την αναδιοργάνωση των κοινωνικών ορισμού του φύλου και της σεξουαλικότητας. Από εκεί ξεκίνησε και το λεγόμενο queer theory καθώς και άλλα ιδεολογικά κινήματα όπως ο διεθνισμός. Ο σκοπός δεν είναι πλέον η ανατροπή, αλλά η απελευθέρωση των φύλων και κατ'επέκταση η απελευθέρωση και η ισότητα των ανθρώπων, πέρα από φύλο, τάξη, σξουαλικότητα, ελκυστικότητα, ικανότητα κλπ.

Ας δούμε κάποιες βασικές τάσεις που εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της εξέλιξης του κινήματος.


 

Αμαζονικός Φεμινισμός

Ο Αμαζονικός φεμινισμός ασχολείται με την εικόνα της γυναικείας ηρωίδας στην μυθοπλασία και στην πραγματικότητα, όπως εκφράζεται στην τέχνη και την λογοτεχνία, στη φυσική διάπλαση και τα χαρακτηριστικά των γυναικών αθλητριών, των πολεμικών καλλιτεχνών, και άλλων δυναμικά σχηματισμένων γυναικών, και σε προσανατολισμούς σχετιζόμενους με το φύλο και σεξουαλικούς.

Ενδιαφέρεται για την φυσική ισότητα και αντιτίθεται στους στερεοτυπικούς ρόλους των φύλων και στις διακρίσεις εναντίον των γυναικών που βασίζονται σε υποθέσεις πως οι γυναίκες πρέπει να είναι, να δείχνουν ή να συμπεριφέρονται ως παθητικές, αδύναμες και σωματικά αβοήθητες.

Απορρίπτει την ιδέα πως συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή ενδιαφέροντα είναι έμφυτα αρσενικά (ή θηλυκά), και υποστηρίζει και εξερευνά μια εικόνα ηρωϊκής γυναικείας φύσης. Υποστηρίζει και εξυμνεί γυναίκες που επιτυγχάνουν και εκφράζουν διανοητική και φυσική δύναμη, για παράδειγμα γυναίκες αθλήτριες δύναμης, πολεμικές καλλιτέχνες, γυναίκες στρατιώτες/ή γυναίκες σε μάχη, πυροσβέστες, ξυλοκόπους, αστροναύτες, αρσιβαρίστριες, παλεστές, μποξέρ, κ.α.

Αναρχοφεμινισμός

Η Έμμα Γκόλντμαν (1869-1940) στάθηκε απέναντι στους αναρχικούς της συντρόφους και απέναντι από τις φεμινίστριες και μίλησε για τα παιδιά, την αντισύλληψη, την ψυχολογική και τη σεξουαλική ελευθερία. Άλλωστε το φεμινιστικό και το αναρχικό κίνημα έχουν ένα βασικό κοινό, της οριζόντια χωρίς αρχηγούς οργάνωση και την αντίθεση στην ιεραρχία. 30 χρόνια μετά το θάνατο της Γκόλντμαν, οι αναρχοφεμινίστριες εμφανίστηκαν και άρχισαν την καταιγιστική τους δράση. Η ιδεολογία τους είναι αντικαπιταλιστική, αντιεξουσιαστική και αντισεξιστική. Οι γυναίκες οφείλουν να είναι κυρίες των εαυτών τους.


Ατομιστικός φεμινισμός

Ο ατομικιστικός φεμινισμός συνδέεται συχνά με μια αναρχο-καπιταλιστική προοπτική. Θεωρείτε μεταμοντέρνος φεμινισμός εξαίτιας της πλουραλιστικής του αντίληψης για τη γυναικεία φύση. Και υπογραμμίζει ότι οι γυναίκες δε ζουν κάτω από παρόμοιες συνθήκες, ούτε έχουν παρόμοιους σκοπούς, αλλά ότι όλες οι γυναίκες είναι μοναδικές και έχουν μοναδικούς σκοπούς. Είναι αντίθετος με το φεμινισμό φύλου, τον κλάδο του φεμινισμού που υποστηρίζει πως υπάρχει ταξικός αγώνας μεταξύ των φύλων και αντίθετος με τα ριζοσπαστικά φεμινιστικά κινήματα γενικότερα.


Διαχωριστικός φεμινισμός

Στρέφεται ενάντια στο θεσμό της ετεροφυλοφιλίας και θεωρεί ότι η σεξουαλική σχέση ανάμεσα σε άνδρα και γυναίκα (που έχουν αγεφύρωτες διαφορές) είναι καταναγκαστική, δείγμα καταπίεσης των γυναικών. Επίσης, δεν υπάρχουν φεμινιστές άντρες γιατί όσο καλή πρόθεση και να έχουν δεν παύουν να είναι άντρες και να αναπαράγουν τη δυναμική της πατριαρχίας. Οι περισσότερες οπαδοί αυτού του ρεύματος ήταν λεσβίες αλλά υπήρχαν και κάποιες ετεροφυλόφιλες που επέλεξαν να ζήσουν χωρίς ερωτικούς συντρόφους. Πρακτικά αυτό σημαίνει να δουλεύει κάποια με γυναίκες, να ζει με γυναίκες, να επιλέγει γενικότερα μια ζωή αποκλειστικά γυναικεία.


Μαρξιστικός Φεμινισμός

Εχθρός της γυναίκας δεν είναι ο άντρας, αλλά ο καπιταλισμός. Οι γυναίκες πρέπει να αγωνιστούν μαζί με τους άντρες της εργατικής τάξης για την αλλαγή του οικονομικού συστήματος και την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Οι Μαρξιστικές φεμινίστριες θεωρούν ότι οι άλλες αναλύσεις εξυπηρετούν την άρχουσα τάξη, ότι αποσιωπούν τις ταξικές αντιθέσεις και ότι οι άλλες φεμινίστριες αποπροσανατολίζουν με τη δράση τους τον αγώνα καθυστερώντας έτσι την επανάσταση.

Οικοφεμινισμός

Το βασικό του αξίωμα είναι ότι μια πατριαρχική κοινωνία θα εκμεταλλευθεί τους πόρους της χωρίς να αναλογιστεί τις μακροπρόθεσμες συνέπειες ως άμεσο αποτέλεσμα των συμπεριφορών που καλλιεργούνται σε μια πατριαρχική / ιεραρχική κοινωνία. Παράλληλα, απεικονίζεται συχνά με τον ίδιο τρόπο η κοινωνική μεταχείριση του περιβάλλοντος, των ζώων και των πόρων με τη μεταχείριση των γυναικών. Στις αντιδράσεις της πατριαρχικής κουλτούρας, οι οικο-φεμινίστριες νιώθουν επίσης την απογύμνωση και την καταστροφή της Γης. Και το αντίστροφο.

Ριζοσπαστικός Φεμινισμός

Ο Ριζοσπαστικός Φεμινισμός ξεκινάει από τη θέση ότι οι διακρίσεις κατά του κοινωνικού φύλου των γυναικών - κάτι που εθεωρείτο γενικώς ως "φυσική" κατάσταση - επηρεάζουν κάθε πλευρά της ζωής. Αντί να εξετάζει το δημόσιο τομέα - τους πολιτικούς παραδοσιακούς θεσμούς - για να βρει την απάντηση στο γιατί οι γυναίκες καταπιέζονται σε παγκόσμια κλίμακα, θέτει κατευθείαν το αξίωμα ότι "το προσωπικό είναι πολιτικό" και εξετάζει με ποιο τρόπο ελέγχεται η ανθρώπινη αναπαραγωγή από θεσμούς όπως ο γάμος, η αναγκαστική ετεροφυλοφιλία και η μητρότητα. Οι απλές μεταρρυθμίσεις στο δημόσιο τομέα δεν μπορούν ν' αγγίξουν καν την βαθύτερη ουσία της καταπίεσης.

Όλες πιστεύουν ότι το κίνημα πρέπει να συγκροτείται αυτόνομα και μόνο από γυναίκες. Βάλλουν κατά της πατριαρχίας και των ανδροκεντρικών και ανδροκρατούμενων θεσμών και επικρίνουν τους άνδρες επειδή όλοι τους επωφελούνται από την καταπίεση των γυναικών. Αναζητώντας μια διαφορετική από την πατριαρχία μορφή, οι ριζοσπάστριες φεμινίστριες θέλουν να ανακτήσουν τις αξίες που είχαν χαρακτηριστεί γυναικείες και είχαν υποτιμηθεί στις ανδροκρατούμενες κοινωνίες.

Σεξουαλικά Φιλελεύθερος Φεμινισμός

Δημιουργήθηκε τη δεκαετία του '80 ως αντίδραση σ'αυτές τις φεμινίστριες που έβαλαν την πορνογραφία στο στόχαστρο, επειδή τη θεωρούσαν επίκεντρο της γυναικείας καταπίεσης. Οι σεξουαλικά φιλελεύθερες φεμινίστριες επικεντρώνονται στην ιδέα ότι η σεξουαλική απελευθέρωση είναι βασική συνιστώσα της γυναικείας απελευθέρωσης. Γι’ αυτό κι εναντιώνονται στις όποιες νομικές ή κοινωνικές ενέργειες για τον έλεγχο των σεξουαλικών δραστηριοτήτων μεταξύ συναινούντων ενηλίκων, όταν αυτές οι ενέργειες προέρχονται από την κυβέρνηση, άλλες φεμινίστριες, αντίπαλους του φεμινισμού ή από κάθε άλλο θεσμό. 

Σοσιαλιστικός Φεμινισμός

Οι σοσιαλίστριες φεμινίστριες θεωρούν ότι κάθε θέμα είναι και γυναικείο, ότι το προσωπικό είναι πολιτικό και γι' αυτό δεν θέλουν ούτε μπορούν να χωρίσουν το γυναικείο ζήτημα από οποιοδήποτε άλλο πολιτικό θέμα. Και έτσι, ενώ πιστεύουν ότι οι γυναίκες πρέπει να οργανώνονται γύρω από τη δική τους καταπίεση, υποστηρίζουν ότι είναι απαραίτητες οι συμμαχίες με άλλες σοσιαλιστικές και αριστερές ομάδες. Προέρχονται από τα μαρξιστικά κινήματα αλλά δε θεωρούν τον καπιταλισμό ως αρχή όλου του κακού.


Φιλελεύθερος Φεμινισμός

Η απελευθέρωση μπορεί να έρθει και χωρίς την κατάργηση της καπιταλιστικής δημοκρατίας. Σκοπός είναι οι νομοθετικές βελτιώσεις και οι εκπαίδευση, ώστε οι γυναίκες να μην κρίνονται πρώτα ως φύλο και μετά ως άνθρωποι. Τα δίκτυα αλληλεγγύης θεωρούνται αναγκαία και η προσπάθεια επικεντρώνεται στη θετικότερη απεικόνιση των γυναικών στα Μ.Μ.Ε. και στα σχολεία. Επίσης δίνεται μεγάλη έμφαση στην προσωπική εξέλιξη κι επιτυχία.

Kat Q