Ποια είναι η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό όταν αναφερόμαστε σε μια λεσβία;
Σίγουρα, τουλάχιστον στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν η ερώτηση αυτή γίνεται εντός της κοινότητας, οι απαντήσεις μας δεν περιορίζονται στις δύο αρχετυπικές στρέιτ απεικονίσεις των ομοφυλόφιλων γυναικών, την κυνηγό ανδροπρεπή butch και την υπερσεξουαλική, αντικειμενοποιημένη λεσβία των πορνό. Σίγουρα οι κατηγορίες λεσβιών που αναγνωρίζουμε πια και χρησιμοποιούμε ως αναφορές έχουν αποκτήσει μια εξαίρετη ποικιλία, με αφορμή τις διαφορετικές εκφράσεις του φύλου και τις αναπαραστάσεις τους στην ποπ κουλτούρα.
Έχουμε, ας πούμε, femmes, butches, stone butches, soft butches, studs, kikis (που είναι κάτι ανάμεσα σε femme και butch), αθλητικές, corporate/power/suit λεσβίες, bois, androgynous, bike dykes κι η λίστα μπορεί να μεγαλώσει ανάλογα με τις λεπτομέρειες και τα αξεσουάρ, ενώ οι διάσημες «εκπρόσωποί» μας στις οποίες αναφερόμαστε παραδειγματικά και μονοπωλούν το πολιτισμικό μας ενδιαφέρον, είναι σχεδόν πάντα οι ίδιες: Ellen DeGeneres, Ellen Page, Kristen Stewart, άντε και καμιά Jodi Foster για τις πιουρίστριες
Τι είναι η φαμφοβία;
Femmephobia ή φαμφοβία είναι η φοβία, το μίσος για τα άτομα που γίνονται αντιληπτά ως θηλυπρεπή ή θηλυκά, που είναι εμφανή δηλαδή τα κοινωνικώς κατηγοριοποιημένα ως «γυναικεία» χαρακτηριστικά στην συμπεριφορά και την έκφραση της σεξουαλικής ταυτότητας ή/και του φύλου τους, ανεξαρτήτως gender. Αποτέλεσμα, είναι η απόρριψη και η καταπίεση των ατόμων αυτών με βάση τα εξωγενή τους χαρακτηριστικά, τις στυλιστικές επιλογές, την συμπεριφορά ή την κινησιολογία τους, που αυτόματα τα τοποθετεί στην θηλυκή πλευρά του ετεροκανονικού δίπολου που αφορά τα φύλα. Η φαμφοβία ενισχύει και ενισχύεται από την τρανσφοβία και το μισογυνισμό.
Η λέξη χρησιμοποιήθηκε από την Julia Serano στο βιβλίο της «Whipping Girl: A Transsexual Woman on Sexism and the Scapegoating of Femininity», μια απ’ τις πρώτες χρήσεις της που, μάλιστα, αναφερόταν αποκλειστικά σχετικά με τις τρανς γυναίκες. Παρ’ όλα αυτά, ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί και νωρίτερα περιγράφοντας ζητήματα φαμφοβίας στην ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, όπως για παράδειγμα στα έργα «The Femme Mystique» και «Becoming Visible: Counseling Bisexuals Across the Lifespan».
Ακόμα και μέσα στην κοινότητα λοιπόν, αυτό που παρατηρούμε είναι μια προσήλωση στις πιο αρρενωπές εκφράσεις φύλου ως αντιπροσωπευτικότερες της συγκεκριμένης σεξουαλικότητας. Δεν είναι τυχαίο που ενώ υπάρχει (ιστορικά στο ΛΟΑΤΚΙ κίνημα) μια πληθώρα ταυτοτικών κατηγοριοποιήσεων, περήφανων ετικετών, με γνώμονα την αρρενωπότητα ή τουλάχιστον την απόκλιση από την θηλυκότητα. Οι αντίστοιχες ταυτότητες με σημείο αναφοράς το feminity είναι ελάχιστες: low ή high femme, lipstick lesbian καθώς και το υποτιμητικό και πολλές φορές άσχετο με την έκφραση του φύλου, pillow queen.
Δεν είναι λίγες οι φορές που οι λεσβίες με θηλυπρεπή έκφραση του φύλου τους παραγκωνίζονται κι αποσιωπούνται ακόμα και στους ίδιους τους queer χώρους, είτε γιατί δεν θεωρούνται αξιόπιστες οι εμπειρίες τους ως queer άτομα (επειδή, θεωρητικά, το representation τους, τις προστατεύει από ομοφοβικές συμπεριφορές και αδιάκριτες ερωτήσεις), είτε επειδή δεν τις αναγνωρίζουμε εξ αρχής ως μέλη της κοινότητας και υποθέτουμε ότι βρίσκονται στους χώρους και τις παρέες μας κατά λάθος ή, ακόμα χειρότερα, για να πειραματιστούν! Μ’ αυτόν ακριβώς τον τρόπο υποβιβάζουμε όχι μόνο τις ίδιες, απορρίπτοντάς τες όπως ακριβώς απορρίπτει η ετεροκανονικότητα όλους τους «μη κανονικούς» τύπους σεξουαλικότητας και ταυτότητες φύλου, αλλά και τις σχέσεις και τις διαδράσεις τους ως λιγότερο πολιτικές και άρα λιγότερο αυθεντικές από τις δικές μας.
Στην πραγματικότητα, το να εκφράζεις την σεξουαλικότητά σου ως femme λεσβία είναι όντως ένα αδιαμφισβήτητο προνόμιο στην ετεροκανονική κοινωνία, η οποία μας επιτρέπει να κάνουμε διάφορα πράγματα πιο εύκολα από τις τρανς γυναίκες και τα non gender conforming άτομα. Με τον ίδιο τρόπο έχουμε προνόμιο απέναντι στις μη λευκές queer αδερφές μας, στις queer μετανάστριες, στις queer φυλακισμένες, στις queer ανάπηρες και πάει λέγοντας. Απορρίπτοντας την femme αποσιώπηση σαν ασήμαντο ή μη τρέχον ζήτημα αποκλείεται η πιθανότητα της αρχής ενός δημιουργικού και παραγωγικού διαλόγου εντός της κοινότητας, πράγμα που φαίνεται να είναι προβληματικό, αφού οι γυναίκες αυτές, όχι μόνο πρέπει να αποδεικνύουν συνεχώς το αυτονόητο (ότι είναι δηλαδή όντως ομοφυλόφιλες, κάτι που δεν απαιτεί κανείς από ανδροπρεπείς λεσβίες και που είναι άκρως παραβιαστικό), αλλά βρίσκονται επίσης και στη δυσμενή θέση να ανακαλύπτουν πως αντικειμενοποιούνται, όχι μόνο από το ανδρικό βλέμμα, αλλά και από μισογυνίστικες και σεξιστικές συμπεριφορές μέσα στην ίδια την κοινότητα και τους χώρους της, όπως για παράδειγμα η αυθαίρετη υπόθεση ότι δυο femme λεσβίες είναι φίλες και δε μπορούν να έχουν σχέση, ή ότι femme σημαίνει αυτομάτως bottom. Τα παραπάνω είναι δύο συχνά στερεότυπα για τις θηλυπρεπείς ομοφυλόφιλες γυναίκες που αναπαράγονται συνεχώς και πολλές φορές προκαλούν επεισόδια (από micro-aggressive παραβιάσεις μέχρι σοβαρή κακοποιητική συμπεριφορά) σε μέρη και χώρους που όλες θα πρέπει να αισθανόμαστε ασφαλείς και οι εαυτές μας.
Συντ.: Β. Λαζαρί
